Мшаԥымза 23 рзы Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа иатәу Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт аҿы аусура иалагеит аҵарауаҩабызшәаҭҵааҩы, алитератураҭҵааҩ, афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, ААР академик, Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа алауреат Хәыхәыт Соломон-иԥа Бӷажәба диижьҭеи 110 шықәса аҵра иазку 68тәи аихшьаалаҭҵаарадырратә сессиа.
Аилатәара ааиртит Аԥсуаҭҵааратә институт аиҳабы, афилологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат, ААУ адоцент, Адыгатәи жәларбжьаратәи аҭҵаарадыррақәа ракадемиа алахәыла Арда Ашәба. Иара иҳәеит аҵыхәтәантәи ашықәсқәа рзы Аԥсны аҭҵаарадырратә еилазаара ацәыӡ рацәаны ишамоу, рдунеи шырыԥсахыз ҳтәыла иналукааша аҵарауаа аӡәырҩы. Аилатәара аартуа, асессиа иалахәыз урҭ минуҭктәи ҿымҭрала иргәаладыршәеит. Аҧсуаҭҵааратә институт аиҳабы А. Ашәба асессиа аусура хацыркуа, дырзааҭгылеит ари аҭҵаарадырратә хәышҭаара иахьатәи аҭагылазаашьеи араҟа имҩаҧысуа аусурақәа рхырхарҭа хадақәеи ртәы. Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа иатәу Аԥсуаҭҵааратә институт абызшәеи, аҭоурыхи, акультуреи, адоуҳатә ҭынхеи реиқәырхареи, рыҭҵаареи, рырҿиареи ирызку усбарҭоуп. АИ аиҳабы инарҭбааны далацәажәеит Хә. С. Бҕажәба ихаҭареи мҽхакыҭбаалатәи иусуреи ртәы. Аҭҵаарадырратә конференциа иалахәыз идырбан Хә. С. Бҕажәба иҧа, аҵарауаҩ ду Олег Бҕажәба иҟаиҵаз авидеонҵамҭа, иара игәамбзиара иахҟьаны асессиа аусура ихы изаламырхәӡеит. Авидеонҵамҭаҿы О. Бӷажәба игәалаиршәоит иаб иҟазшьа ҷыдақәа, аҩны дзеиԥшраз, дара реизыҟазаашьақәа шышьақәгылаз, иани иаби рыпатуеиқәҵашьа атәы уҳәа ихәыҷра иагәылганы иааигаз, аԥхарра зцу агәалашәарақәа. Иара убасгьы О. Бӷажәба далацәажәеит иаб иҭҵаарадырратә усура атәгьы.
Хәыхәыт Соломон-иԥа Бӷажәба диижьҭеи 110 шықәса аҵра иазку 68тәи аихшьаалаҭҵаарадырратә сессиа далахәын, А. А. Тахо-Годи ихьӡ зху Даӷьысҭантәи аҭҵаарадырратә институт аурыс бызшәеи алитературеи рыҟәша аусзуҩ Миасат Муслимова. Лара лықәгылараҿы дазааҭгылеит аԥсуа ҭҵаарадырратә еилазаареи Даӷьысҭантәи аҵарауааи русеицура атәы. Илҳәеит аԥсуаа рҭоурыхи рбызшәеи реиқәырхара азҵаараҿы Хә. Бӷажәба иеиԥш иҟоу аҵарауаа дуқәа ргәаларшәара аҵак ду шамоу. Кавказтәи аиашьаратә жәларқәа рҿы аԥсуа поезиеи апрозеи азҿлымҳара ду шрымоу дазааҭгыло аԥсуа поетцәа, апублицистцәа ҩыџьа — Геннади Аламиеи Владимир Занҭариеи ирылҭеит «Кавказтәи ашәҟәыҩҩцәа рклуб» ишьақәнарӷәӷәаз Салих Гуртуев ихьӡ зху амедал.
Хә. С. Бӷажәба диит 1914 шықәса рзы Гәыԥ ақыҭан, усҟантәи аамҭақәа рзы еицырдыруаз, жәлар рашәа ззыркхьаз анхаҩы Салуман Бӷажәбеи Матиа Қапбеи рҭаацәараҿы. Аҟәатәи Ашьхарыуаа рышкол даналга анаҩс дҭалоит Москватәи апедогогикатә институт аҭоурыхтә-философиатә факультет. Лҵшәабзиала иҵара хыркәшаны, иԥсадгьыл ахь дгьежьуеит 1937 шықәсазы. Усҟантәи аамҭазы иара имаҷымкәан аочеркқәеи астатиақәеи зыҩхьаз литератураҭҵааҩны дыҟан. 1941 шықәсазы, ахыҵакразы ауада иашьҭаз аҵарауаҩ қәыԥш Бӷажәба, Самсон Ҷанба дзыҩназ ауада ацаԥхақәа идыркуеит. Усҟантәи аамҭазы С. Ҷанба арепрессиа дақәдыршәахьан, ддырӡхьан. Хә. С. Бӷажәба ихы изаҭәамшьаӡеит уи ауада аҩналара, аха Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа реидгыла амаӡаныҟәгаҩ иҭыԥ мап изацәымкит, избан акәзар уи аҟаҵара ашәарҭара ацын. Абри атәы иҳәеит АИ аиҳабы Арда Ашәба иқәгылараҿы. «Хә. С. Бӷажәба иԥсҭазааратә мҩеи иҭҵаарадырратә ҭынхеи» ирызкын афилолологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, ААУ апрофессор, ААР академик Лили Ҳагба иҟалҵаз ажәахә. 1942 шықәсазы Хә. Бӷажәба аусура далагоит абызшәеи алитературеи ирызкыз Аԥсуа институт аҿы. 1943-1953 шш. рзы аинститут аҭҵаарадырра аҟәша аиҳабы ихаҭыԥуаҩс дыҟан. Усҟантәи аамҭазы амилаҭтә кадрқәа реиҵааӡара ангәаӷьыуацәаз, Хә. Бӷажәба алшарақәа иԥшаауан аҵарауаа ҿарацәа Асовет Еидгыла иреиӷьу аҵараиурҭақәа рҿы аспирантура рҭаҵаразы. Аҵарауаҩ ииҩыз амонографиақәа рыбжьара иҟоуп Д. Гәлиа, И. Кәаӷәаниа, М. Лакрба, Б. Шьынқәба уҳәа, аԥсуа прозеи апоезиеи шьагәыҭс иамоу аӡәырҩы рнысымҩеи рырҿиаратә ҭынхеи ирызку. Хә. Бӷажәба дыԥхьаӡоуп аԥсуа литературатә критика дашьаҭаркыҩны. Асахьаркыратә литература анаҩсангьы аҵарауаҩ иҭиҵаауан афольклори абызшәадырреи. «Аурыс-аԥсуа жәар», «Аԥсуа литература аҭоурых аочеркақәа», «Аԥсуа бызшәа аграмматика. Афонетикеи амифологиеи» уҳәа ифундаменталтәу аусумҭақәа дравторуп. Инапы рылакын арҵага-методикатә хархәагақәа реиқәыршәара. 1969 шықәсазы «Аԥсуа бызшәа бзыԥтәи адиалект афонетика-марфологиатәи алексикатәи ҷыдарақәа» зыхьӡыз атемала Хә. Бӷажәба ихьчеит адоктортә диссертациа. Хә. Бӷажәба ихатә ҩыза, аҳәынҭқарратә усзуҩ А. Ҷоҷуа иԥҳа, абиологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат Татианеи иареи драаӡеит аԥа. Олег Хәыхәыт-иԥа Бӷажәба еицырдыруа ҵарауаҩуп, дакадемикуп, ҭоурыхҭҵааҩуп, иара иаб иԥара даԥсахеит лҳәеит ажәахәҟаҵаҩы, академик Лили Ҳагба.
Асессиа аусура еихшан ҩ-хәҭакны. Сааҭыбжактәи аԥсшьара анаҩс ажәахәқәа еиҭарыцҵан. Хәыхәыт Соломон-иԥа Бӷажәба диижьҭеи 110 шықәса аҵра иазку 68тәи Аихшьалаҭҵаарадырратә сессиа хыркәшахоит мшаԥымза 26 рзы.
